اخیراً کار عملی پروژه خط لوله گاز ترکمنستان-افغانستان- پاکستان-هند (TAPI)با حضور روسای جمهور و مقامات ارشد چهار کشور عضو «تاپی»، در هرات افغانستان آغاز شد. تاپی واژه ترکیبی از حروف نخست نام لاتین کشورهای عضو این طرح منطقه‌ای از مبدأ ترکمنستان تا هند است. انتظار می‌رود طرح فوق تا سال 2020 میلادی تکمیل و سالانه 33 میلیارد متر مکعب گاز ترکمنستان به افغانستان، پاکستان و هند منتقل شود. طول خط 1814 کیلومتر 214 کیلومتر آن در ترکمنستان، 774 کیلومتر در افغانستان و 826 کیلومتر در پاکستان است. در نوشتار زیر به منافع و اهداف افغانستان در تاپی توجه شده است.

اهداف و منافع سیاسی افغانستان از مشارکت در تاپی

کمک به امنیت داخلی: از نگاه برخی در کابل هر چند کسی نمی‌تواند تضمین دهد که نگاه مقام‌های پاکستانی و نظامیان آن کشور به افغانستان اقتصاد محور باشد و یا دست از ناامن‌سازی افغانستان بردارند، اما کابل امیدوار است که با تاپی منافع امنیتی بزرگی به دست آورد. هر چند ممکن است افغانستان فعلاً قادر نباشد بدون همکاری جامعه بین‌المللی و ناتو امنیت خود را تأمین کند، اما از نگاه بسیاری در کابل تاپی فرصتی است برای حل مشکل امنیتی در داخل کشور است. از این دید خط لولهٔ تاپی از جمله پروژه‌های حیاتی برای افغانستان هست و کابل امیدوار است که مخالفان نیز با توجه به منافع ملی با ساخت این خط لوله موافق باشند. در همین راستا همچنان که طالبان طی اطلاعیه‌ای ضمن حمایت از پروژه تاپی گفته است که پروژه تاپی یک پروژه مهم اقتصادی در سطح منطقه است و این پروژه را به عنوان یک عنصر مهم در زیر بنای اقتصادی کشور می‌بیند و برای ساخت این پروژه همکاری می‌کند، دولت افغانستان امیدوار است که این رویکرد مثبت بیشتر رهبران طالبان در سرنوشت تاپی تأثیر مثبتی گذارد و در روند صلح با طالبان نیز مشوقی مهم باشد.

پیوند بیشتر امنیت افغانستان با شریکان منطقه‌ای و جهانی: کسب حمایت و پشتیبانی بیشتر آمریکا و حتی روسیه و دیگر شریکان منطقه‌ای و جهانی از این خط لوله، امنیت افغانستان را بیشتر با شریکان منطقه‌ای و جهانی مرتبط می‌کند. همچنین گذر خط گاز تاپی از افغانستان منافع عینی و واقعی چند کشور منطقه‌ای و جهانی را با همدیگر گره می زند و کشورهای همسود مجبورند به منافع خود توجه نمایند، در این زمینه تأمین امنیت افغانستان نیز فراهم‌تر می‌گردد. در نگاهی دیگر از دید بسیاری در کابل در واقع عبور خط لوله از افغانستان وگذر به پاکستان و هندوستان موجب کاهش انگیزه پاکستان در نقش آفرینی منفی در افغانستان خواهد شد. در این میان کابل انتظار دارد پروژه تاپی منافع کشورها را از تقابل با یکدیگر در افغانستان به سیاست تحمل پذیری تشویق خواهد کند.

افزایش جایگاه ژئوپلتیکی کشور و تقویت روابط با کشورهای عضو تاپی: درواقع پروژه خط لوله گاز ترکمنستان، افغانستان، پاکستان، هند به افزایش جایگاه ژئوپلتیکی افغانستان کمک کرده و مناسبات و منافع متقابل میان کشورهای اشتراک کننده را تقویت می‌کند. در واقع به نظر می‌رسد رهبران افغانستان معتقدند تاپی ظرفیت بالقوه گسترش روابط بین کشورهای عضو را داراست و منافع مشترکی کشورهای عضو را تقویت می‌کند.

اهداف و منافع اقتصادی

توسعه رشد بیشتر: هر چند این طرح نمی‌تواند زمینه‌ساز انقلاب اقتصادی در افغانستان باشد، اما می‌تواند برای آغاز دیگر پروژه‌های بزرگ عمرانی، بازسازی، توسعه اقتصادی و تولید و تجارت و ترانزیت در افغانستان، مفید باشد. از نگاهی دیگر زمینه کار برای حدود ده هزار نفر را برای 30 سال آینده (حفاظت و نگهداری از خط ) فراهم می‌کند. علاوه بر این نیز باید توجه داشت که اجرای تاپی می‌تواند کمک‌هایی در حوزه ایجاد ثبات و توسعه، تحول در زیرساخت مصرف انرژی افغانستان از نفت و زغال‌سنگ به گاز طبیعی، ایجاد هزاران شغل مستقیم و مشاغل غیرمستقیم برای شهروندان افغانستان و کاهش بخشی از معضل بیکاری داشته و به افزایش تولید و رشد اقتصادی کشور کمک کند. در بعد دیگری باید توجه داشت که با توجه به پیامدهای مثبت تاپی برای استان هرات (به‌عنوان قطب اقتصادی افغانستان) این منطقه با توسعه بیشتر می‌تواند موتور محرکه مناطق دیگر باشد.

افزایش سرمایه‌گذاری در افغانستان: گاز به‌عنوان یکی از بسترهای مناسب برای رشد است و انرژی پایه‌ای به شمار می‌رود. دراین‌بین انتظار می‌رود تاپی تا سال ۲۰۱۹ با هزینه بیش از 10 تا ۱۵ میلیارد دلار تکمیل شود. در این میان برای تأمین مالی ساخت خط لولهٔ تاپی، بانک توسعهٔ آسیایی، بانک اروپایی بازسازی و توسعه، ژاپن و عربستان، ترکیه اعلام آمادگی نموده‌اند. این وضعیت عملاً می‌تواند هم به سرمایه‌گذاری خارجی در کشور کمک کند و هم‌بستر مناسبی برای سرمایه‌گذاری و توسعه داخلی باشد.

افزایش نقش ترانزیتی افغانستان: قبلاً مقاماتی در کابل اعلام کرده بودند که برای تبدیل‌شدن به مسیر اصلی ترانزیت آسیای مرکزی تلاش می‌کند. درواقع دولت وحدت ملی انتظار دارد که نقش و جایگاه افغانستان در مناسبات اقتصادی کشورهای منطقه در آغاز بازی‌های جدید در مناسبات اقتصادی کشورها و قدرت‌های مهم جهانی از کشوری ضعیف به پل ارتباطی کشورهای مصرف‌کننده و صادرکنندهٔ انرژی آسیای میانه تغییر یابد. یعنی درحالی‌که کشورهای جنوب آسیا در حال رشد اقتصادی بوده و به انرژی زیاد نیاز دارند و در مقابل کشورهای آسیایی مرکزی دارای ذخایر سرشار گاز و برق هست. افغانستان در بین این دو، دارای اهمیت فوق‌العاده ترانزیتی است و توان بالقوه برای وصل کردن این دو طرف دارد. درواقع طرح پروژه تاپی انتقال بخشی از انرژی آسیای مرکزی به کشورهای جنوب آسیاست و تاپی می‌تواند زمینه را برای ایفای نقش ترانزیتی بیشتر افغانستان درزمینهٔ انرژی فراهم کند. یعنی دولت افغانستان عملی شدن طرح تاپی را یکی از طرح‌های مهم اقتصادی برای منطقه محسوب می‌کند و موفقیت در این طرح می‌تواند موجب تسریع در خط انتقال برق، خطوط آهن، فیبر نوری و... در حوزه همکاری های منطقه ای گردد. در این حال باید توجه داشت که این کشور در همسایگی دو کشور عمده تولیدکننده گاز یعنی ایران و ترکمنستان می‌تواند نقش مهم‌تر در حوزه ترانزیت داشته باشد.

کاهش وابستگی به کمک‌های خارجی: افغانستان هرچند مصرف‌کننده عمده نیست، اما می‌تواند علاوه بر تأمین نیازهای گازی اقتصاد در حال رشد خود، سالانه 400 تا 500 میلیون دلار نیز حق ترانزیت گازی دریافت کند. مبلغی که می‌تواند کمک عمده به اقتصاد این کشور باشد. چراکه کابل می‌تواند از حق ترانزیت گاز این کشور به‌عنوان منبعی پایدار در تأمین بودجه دولت افغانستان استفاده کند. درواقع درآمدهای به‌دست‌آمده ناشی از خط لوله تاپی و همچنین تأثیرات اقتصادی آن در افغانستان عملاً تا حدی از وابستگی به کمک‌های خارجی می‌کاهد.

گسترش دیپلماسی اقتصادی: قبلاً رویکرد حکومت وحدت ملی، سیاستی اقتصادمحور بوده و تلاش‌های گسترده‌ای برای معرفی اهمیت اقتصادی افغانستان انجام‌شده است. در این راستا تلاش‌هایی برای برگزاری اجلاس ریکا و برگزاری اجلاس‌های کشورهای قلب آسیا، طرح ایجاد راه ابریشم، انتقال خط برق تاجیکستان و قرقیزستان به پاکستان (کاسا ۱۰۰۰) و طرح راه لاجورد انجام شده است. در این میان اجرای تاپی عملاً می‌تواند گامی مهم در جهت تقویت دیپلماسی اقتصادی دولت کابل باشد.