ساخت غیر دموکراتیک قدرت در این کشور و نظام پدرسالاری و آشفتگی های ناشی از بحران مشروعیت وانتقال قدرت درگیری در جنگهای فرقه ای و منطقه ای، سو استفاده از مناسک حج برای پیشبرد اهداف سیاسی ؛ به شدت جامعه اسلامی را در مدیریت عربستان سعودی در این مناسک دچار تردید نموده است.
طی روزهای گذشته مسئله مدیریت اماکن مقدس اسلامی در عربستان سعودی موجب بروز تنش و جنگ لفظی میان مقامات کشورهای حاشیه خلیج فارس شده است به صورتی که بر اساس اعلام روزنامه القدس العربی، روز گذشته عادل الجبیر، وزیر خارجه عربستان با هشدار به مقامات قطر گفت: «درخواست برای بین المللی کردن اماکن مقدس اقدامی متجاوزانه و اعلام جنگ علیه عربستان است. ما حق خود را برای واکنش به هر طرفی که برای بین المللی کردن اماکن مقدسمان تلاش کند محفوظ می‌دانیم».
عربستان همواره به در خواست بین المللی کردن حج واکنشهای تندی نشان داده در صورتی که از نظر کشورهای اسلامی ، این اماکن متعلق به کل جهان اسلام و امت اسلامی است و نباید اداره آن انحصاری یا در جهت منافع سیاسی یک کشور خاص قرار بگیرد. ساخت غیر دموکراتیک قدرت در این کشور و نظام پدرسالاری و آشفتگی های ناشی از بحران مشروعیت وانتقال قدرت درگیری در جنگهای فرقه ای و منطقه ای، سو استفاده از مناسک حج برای پیشبرد اهداف سیاسی ؛ به شدت جامعه اسلامی را در مدیریت عربستان سعودی در این مناسک دچار تردید نموده است.
سال گذشته در مجموع بیش از ۸ میلیون نفر برای سفر حج به عربستان وارد شدند که نزدیک دومیلیون نفر برای تمتع و حدود شش میلیون نفر برای عمره رفته اند. درآمد مستقیم حکومت عربستان از زائران در این سال حدود ۱۲.۲ میلیارد دلار بود. در مجموع نیز هشت میلیون و ۳۳۰ هزار زائر، حدود ۲۳ میلیارد دلار برای عربستان ارزآوری داشته‌اند. اما عربستان از درآمدهای این مناسک و درآمدهای نفتی در جهت سیاست‌های واگرایانه و تلاش برای ایفای نقش رهبری جهان عرب استفاده می‌کند.
همچنین عربستان سال گذشته اعلام کرد حجاج قطری، سوریه ای، فلسطینی، لیبی و یمنی اجازه حضور در عربستان را ندارند. هر چند بعضا مشاهده میشود پس از این اعلانات ممکن است به اتباع آن کشور به صورت محدود اجازه ورود برای انجام مناسک حج را بدهد، اما هدف عربستان از این ممانعت ها یا محدویت ها استفاده ابزاری از حج برای تحت فشار قرار دادن کشورها به منظور همسویی و تمکین در برابر خواسته های سیاسی و منافع خود است.
مسئله مهم دیگر به امنیت برگزاری مراسم حج مرتبط است. در چهل سال اخیر بیش از ۱۴ حادثه برای حجاج حرمین شرفین در عربستان رخ داده ،که اغلب آنها براثر ازدحام جمعیت و عدم مدیریت صحیح مسیرهای ورودی و خروجی حجاج به خصوص در رمی جمرات رخ داده است.بیشترین تلفات در این حوادث مربوط به حادثه منا درسال ۱۳۹۴ هست با حدود ۲۹۵۰ کشته و ۴۱۶ مجروح از ۳۹ کشور جهان. ابهامات زیادی در مورد حادثه منا باقی مانده، سهل انگاری عربستان در مدیریت مسیرها و پس از حادثه ابهام و اطلاع‌رسانی متناقض عربستان در اعلام تعداد کشته ها، تردیدهای جدی را در بین کشورهای اسلامی نسبت به حفاظت و امنیت اتباع خود که به زیارت حرمین می‌روند، ایجاد کرد. برکناری «بندر بن‌حجار» وزیر حج در دولت سعودی و پنج تن از مسوولان وزارتخانه حج و سازمان امنیت عربستان،گویای آن بود که آل سعود خود نیز بر ضعف مدیریتی و عدم آمادگی و برنامه ریزی صحیح برای چنین مراسم بزرگی اذعان دارند.
به گفته کارشناسان درگیری عربستان در جنگهای منطقه ای برکمبود نیروهای انتظامی و امنیتی برای مدیریت مراسم حج تاثیر زیادی داشته، و در سالی که حادثه منا رخ داد به دلیل کمبود نیرو از دانشجوها و نیروهای پیشاهنگی که برای چنین مراسم عظیمی آموزش و تجربه کافی نداشتند، برای مدیریت مراسم حج بهره گرفته شده بود. همچنین گفته میشود اگر همزمان با مراسم حج، جنگ در یمن را متوقف می‌کرد، می‌توانست با تمرکز بیشتری مراسم حج را اداره کند.
ابعاد حقوقی و مسئولیت عربستان
کمیسیون حقوق بین الملل درباره مسئولیت دولتها مورخ سال ۲۰۰۱ به وجود رابطه سببیت بین نقض تعهد و ورود زیان اشاره می‌کند. خسارت ممکن است در عمل متخلفانه دولتها یا در ترک فعل توسط کشوری رخ دهد. مواد ۷ و۸ کمیسیون مزبور، نمایندگان و ماموران دولت یا نهادهای غیر رسمی یا اعمال شخصی که قابل استناد به دولت باشند را مشخص و در حکم مسئولیت دولت قلمداد می‌کند. بنابراین دولت عربستان نمی‌تواند با استناد به واگذاری برخی امور حج به شرکتهای خصوصی از مسئولیت آن شانه خالی کند. همچنین ماده ۱۸ اعلامیه جهانی حقوق بشر بر آزادی اجرای مراسمات دینی بدون مانع و سوءمدیریت تاکید دارد.
ماده ۲ اعلامیه اسلامی حقوق بشر می‌گوید؛ زندگی موهبتی الهی است و بر همه جوامع و حکومتها واجب است از این حق صیانت کنند و در برابر هر تجاوزی علیه آنها ایستادگی کنند. اعلامیه حقوق بشر افرادی که تبعه کشور نیستند مصوب سال ۱۹۸۵ بر رعایت حقوق بشر خارجیانی که به طور قانونی در قلمرو کشور پذیرنده به سر می‌برند تاکید می‌کند.
در مجموع ساخت سیاسی حکومت عربستان و اقدامات چندین ساله این کشور، باعث شده تا کشورهای اسلامی در موضوع رعایت حقوق اتباع خود که به هر دلیل مخصوصا مراسم حج ناچارند در عربستان اقامت کنند، دچار نگرانی شوند و از این رو در صدد چاره جویی برای این مساله برآیند.
هیئت بین المللی نظارت بر عملکرد عربستان در اداره حج
نگرانی کشورهای اسلامی با توجه به اینکه به صورت مداوم وسالانه حجاجی از این کشورها وارد عربستان می‌شوند، و از طرفی اعتمادی به مدیریت این مراسم توسط عربستان ندارند، باعث شد تا به فکر راههای عملی تری برای تامین امنیت حجاج برآیند.
هیات نظارت بین المللی بر چگونگی اداره حرمین شریفین، اوایل سال ۲۰۱۸ در کشور مالزی اعلام موجودیت کرد و در اولین بیانیه خود تصریح کرد که تلاش می کند از اراضی مقدس ومناسک حج برای اهداف سیاسی جلوگیری کند.
این هیئت اعلام کرد هرگونه اقدامات عربستان علیه مسلمانان در سفر برای انجام مناسک حج را زیر نظر خواهد داشت. هیئت نظارت در گزارش های خود به باج خواهی های سیاسی دولت عربستان در برگزاری مراسم حج و عمره ، استفاده از آنها برای اهداف سیاسی ، تغییر مکان نماز در مسجد النبی (ص) ، دستگیری عمره گزاران و بازگرداندن آنان به روش های غیر قانونی ، دریافت مالیات برای انجام عمره و جلوگیری از فعالیت‌های سازمان‌های نظارتی بر روند انجام عمره اشاره کرده است. هیات بین المللی نظارت بر اماکن مقدس همچنین به برخی شکایات عمره گزاران با تابعیت های مختلف به خصوص مصری ها ، اردنی ها و آفریقایی تبارها از نحوه برخورد مقام های سعودی با آنها پرداخته است.
سرانجام هیئت بین المللی پس از بررسی های خود اعلام کرده، اکنون که ثابت شده عربستان توان اداره اماکن مقدس را ندارد، لازم است این امکان به صورت بین‌المللی اداره شود. در این بیانیه از سیاست عربستان در استفاده از منابع اسلامی به نفع آل‌سعود، محروم کردن مسلمانان از ادای مناسک به دلایل سیاسی، فساد مالی در جریان توزیع درآمدهای حج و عمره، توزیع ناعادلانه سهمیه‌های حج بین کشورهای اسلامی و عدم اهتمام به تقویت زیر ساخت‌های حج به منظور جلوگیری از حوادث ناگوار نیز انتقاد شده است. این هیئت تازه تاسیس همچنین، با متهم کردن آل‌سعود به «تخریب اماکن تاریخی و اسلامی و تبدیل آن به شهرهایی بدون نماد اسلامی»، از شخصیت‌ها، نهادها و سازمان‌های اسلامی خواست با امضای این بیانیه، تلاش برای اداره بین‌المللی حرمین شریفین را به نتیجه برسانند.
پیشنهاد این هیئت با استقبال جوامع اسلامی که تجارب ناخوشایندی از حوادث سالهای گذشته دارند مواجهه شد.به عنوان مثال قطر که قبلا نیز این پیشنهاد را داده بود. این بار نیز علاوه بر عربستان، امارات وبحرین نیز به آن واکنش نشان دادند. این دو کشور متحد نظامی عربستان هستند و بدون توجه به منافع واقعی خود اجازه دخالت عربستان عربستان در امور داخلی خود را می‌دهند و با فشار به قطر، سعی می‌کنند استقلال قطر را نیز در برابر عربستان ضعیف کنند. مالزی از جمله کشورهایی است که همواره بر اداره بین المللی حج تاکید دارد و نسبت به وقایع مشابه در سالهای آینده ابراز نگرانی می‌کند حتی رسانه های آمریکایی مانند نیویورک تایمز نیز به انتقاد از عملکرد ضعیف عربستان در مراسم حج پرداختند. مشاور حج وامور عمره انگلستان اشتباهات حکومت عربستان را دلیل حوادث پیش آمده در منا می‌داند.
در مجموع می‌توان اذعان کرد عملکرد ضعیف عربستان در اداره و بهره‌گیری سیاسی از میزبانی اماکن زیارتی مسلمانان، جوامع اسلامی را درپیشنهاد اداره بین المللی مُصِرتر کرده است. اعتقاد کارشناسان این کشورها این است که اداره بین المللی مناسک حج باعث بهبود امنیت حجاج و تقسیم عادلانه سهمیه کشورها میشود. با توجه به اینکه این یک مراسم بین المللی بخصوص در بین جوامع اسلامی است این کارشناسان تاکید می‌کنند که یک کشور به تنهایی نمی‌تواند آنچنان که باید در هدایت و مدیریت و شبکه اطلاعات و هدایت حجاج به نحو مطلوبی عمل کند و احتمال حوادث مشابه در آینده نیز می‌رود.
لینک مطلب: https://www.ansarpress.com/farsi/9367
تگ ها:
دلایل قیام امام خمینی/ امام خمینی به مسئله‌ی وابستگی چگونه می‌نگریست؟
