نویسنده: استاد حسین شهریار
روز معلم
معلمی از شئون الهی است و خداوند، این موهبت را به پیامبران و اولیای پاک خویش ارزانی کرده است تا مسیر هدایت را به بشر بیاموزند و چنین شد که تعلیم و تعلم به صورت سنت حسنه آفرینش درآمد.
انسان نیز با پذیرش این مسئولیت، نام خویش را در این گروه و در قالب واژه مقدس "معلم" ثبت کرده است. معلم، ایمان را بر لوح جان و ضمیرهای پاک حک میکند و ندای فطرت را به گوش همه میرساند. همچنین سیاهی جهل را از دل‌ها میزداید و زلال دانایی را در روان بشر جاری میسازد.
دغدغه معلم همیشه این است که حیات بشر، بر مدار ارزش‌ها و کرامت انسانی بچرخد و شناخت خدا و مکتب و دین، همت اساسی آدمی باشد و هیچ بیگانه‌ای را مجال تجاوز به فرهنگ ارزشی دین و میهن فراهم نیاید.
مفهوم علم
امروزه در زبان پارسی و عربی كلمه "علم" به دو معنای متفاوت بكار برده میشود.
1- معنای اصلی و نخستین علم، دانستن در برابر ندانستن است. قرآن كریم به این معنا اشاره دارد كه "هل یستوی الذین یعلمون و الذین لا یعلمون" (آیا یكسانند آنان كه میدانند و آنان كه نمی دانند.) (زمر/ 9) از این منظر به همه دانستنیها صرف نظر از نوع آنها علم گفته میشود مطابق این معنا، اخلاق، ریاضات، فقه، مذهب، علوم تجربی و علوم انسانی همه علم اند...
2- كلمه علم در معنای دوم منحصراً به دانستنیهایی اطلاق میشود كه بر تجربه مستقیم حسی مبتنی باشند... علم در این جا در برابر همه دانستنیهایی قرار میگیرد كه آزمون پذیر نیستند. اخلاق (دانش خوبی‌ها و بدیها) متافیزیك (دانش احكام و عوارض مطلق هستی) عرفان (تجارب درونی و شخصی) منطق (ابزار هدایت فكر) فقه، اصول، بلاغت، و... همه بیرون از علم به معنای دوم آن قرارمیگیرند وهمه به این معنا غیر علمی اند كلمه SCIENCE در انگلیسی و فرانسه معادل این معنا علم اند.
دیده میشود كه علم در این معنا بخشی ازعلم به معنای اول را تشكیل میدهد و به سخن دیگر علم تجربی نوعی از انواع دانستنیهای بسیاری است كه در اختیار بشر میتواند قرار گیرد. رشد علم به معنای دوم عمدتا از آغاز دوره رنسانس به بعد است در حالیكه علم به معنای مطلق آگاهی (معنای اول) تولدش با تولد بشریت هم آغاز است. آیه قرآنی (خلق الانسان علمه البیان) (خداوند رحمن انسان را آفرید و بیان را به وی تعلیم داد/ رحمن/4و3) بهترین موید این معناست.
معنای عالم باتوجه به دو تعریف از علم
- در نگاه اول به علم كه نگاه تركیبی به معرفت است خداوند معلم اول و پیامبر معلم ثانی است چرا كه پس از تعلیم آدم توسط خداوند دستور (قال یا آدم اننبئهم باسمائهم) (ای آدم ملائكه را به این اسماء آگاه ساز/ بقره 33) به آدم علیه السلام داده شده این بدان جهت است كه اساساً هدف آفرینش انسان با علم و معرفت پیوند ناگستنی دارد در بیان رسا و جامع سید شهیدان امام حسین (ع) این معنا به خوبی روشن است كه: (ما خلق العباد الا لیعرفوه، فاذا عرفوه عبدوه) (بندگان را نیافرید مگر برای آن كه او را بشناسند پس چون او را شناختن عبادتش خواهند كرد. در این معنا هدف از ارسال معلم ثانی ارائه معرفتی است كه انسان بواسطه آن به عبادت میرسد (هو الذی بعث فی الامیین رسولاً منهم تیلوا علیهم آیاته و یزكیهم و یعلمهم الكتاب و الحكمه و ان كانوا من قبل لفی ضلال مبین) (اوست خدایی كه پیامبر بزرگوار از میان شان برانگیخت تا بر آنان آیات وحی را تلاوت كند و آنان را پاك سازد و شریعت كتاب و حكمت الهی را بیاموزد كه پیش از این همه در ورطة جهالت و گمراهی بودند(جمعه/2) در این آیه همه علوم از جمله بیان، اخلاق، تعلیم كتاب و حكمت، برای رهایی از گمراهی و یافتن راه هدایت (عبادت) توسط پیامبر(ص) معرفی شده است.
در نگاه دوم كه نگاه تفكیكی به شاخه‌ای معرفت است. معلم اول ارسطو است چرا كه (وی نخستین واضع علم منطق بود... و راه دلیل و برهان منطقی را باز نمود و معلم ثانی نیز ابونصر فارابی است بخاطر آنكه او اول بار كتب حكمت یونانی را كه ارسطو و غیره تحریر كرده اند از یونانی به عربی ترجمه كرد و تعلیم داد....
ارزش و مقام معلم
شرافت و مرتبت معلم زمانی اهمیت دارد كه بتواند شان خداوند و پیامبران را در وجود خود محقق سازد و پیوند انسان به هدف متعالی خلقت یعنی عبادت را برقرار سازد. لذا در این تعریف شهید مرتضی مطهری یكی از آن معلمان راستین است كه اولاً با نگاه تركیبی به همه معارف بشری نظر میكند و ثانیا تمامی تلاشهای علمی و عملی را مقدمه‌ای برای عبادت میداند و در این راه به مرحله سوم دینداری راه مییابد و با شهادت، عبادت عملی و علمی خود را كامل میسازد.
هنر معلمی
معلمی شغل و حرفه نیست، بلکه ذوق و هنر توانمندی است معلمی در قرآن به عنوان جلوه‌ای از قدرت لایزال الهی نخست ویژه ذات مقدس خداوند تبارک و تعالی است. در نخستین آیات قرآن که بر قلب مبارک پیغمبر اکرم (ص) نازل شد، به این هنر خداوند اشاره شده است:
اقرا باسم ربک الذی خلق، خلق الانسان من علق، اقرأ و ربک الاکرم، الذی علم بالقلم، علم الانسان ما لم یعلم. (علق: 1 5) بخوان به نام پروردگارت که جهانیان را آفرید. انسان را از خون بسته سرشت بخوان! و پروردگارت کریمترین است همان که آموخت با قلم، آموخت به انسان آنچه را که نمی دانست.
در این آیات خداوند، خود را (معلم) میخواند و جالب این که معلم بودن خود را بعد از آفرینش پیچیده ترین و بهترین شاهکار خلقت، یعنی انسان آورده است. مقام معلم بودن خدا، بعد از آفرینش قرارداد. نوعی انسانی را که هیچ نمی دانست، به وسیله قلم آموزش داد که این از اوج خلاقیت و هنر شگفت خداوند در امر آفرینش حکایت دارد:
چو قاف قدرتش دَم بر قلم زد هزاران نقش بر لوح عدم زد
از این رو، میتوان گفت که هنر شگفت معلمی از آن خداوند عالم است.
معلّمی برتر از شهادت
حضرت امام جعفر صادق (ع) میفرمایند: (هنگامی که روز قیامت شود، خداوند تمام انسان‌ها را جمع میکند و چون ترازوی اعمال نهاده شد و خون شهیدان را با مرکب قلم عالمان و معلمان بسنجند، ارزش مرکب آنان بر خون شهیدان فزونی خواهد داشت. ) این ارزش بدان جهت است که شهیدان در سایة علم و تربیت معلمان و تعلیم شایستۀ آنان به خدا راه یافته و لیاقت شهادت نصیبشان شده است.
داستانی زیبا از رابطه شاگرد و معلم
بهترین نوع این رابطه که سرشار از ادب و فروتنی است، در داستان حضرت موسی (ع) به عنوان شاگرد و حضرت خضر (ع) در مقام معلم نمود دارد. موسی (ع) مأمور شد تا از بنده‌ای صالح به نام خضر (ع) کسب علم کند. قرآن آغاز گفت و گوی این معلم و شاگرد را این چنین بیان میکند:
قال له موسی هل اتبعک علی ان تعلمن مما علمت رشداً * قال انک لن تستطیع معی صبراً * و کیف تصبرعلی ما لم تحط به خبراً * قال ستجدنی ان شاء الله صابراً و لا اعصی لک امراً * قال فان اتبعتنی فلا تسئلنی عن شی ءٍ حتی احدث لک منه ذکراً. (کهف: 66 70) موسی به او گفت: (آیا از تو پیروی کنم تا از آنچه به تو تعلیم داده شده که مایه رشد است به من بیاموزی؟) گفت: (تو هرگز هم پای من نمی توانی صبر کنی و چگونه در مورد چیزهایی که از آن شناخت نداری، شکیبایی میکنی؟) گفت: (اگر خدا بخواهد، مرا شکیبا خواهی یافت و در هیچ کاری نافرمانی تو نمی کنم.) گفت: اگر به دنبال من آمدی، چیزی از من مپرس تا خودم از آن با تو سخن بگویم.)
معلم در کلام استاد مطهری:
معلم باید نیروی فکری متعلم را پرورش دهد و او را به سوی استقلال رهنمون شود. باید قوه ابتکار او را زنده کند؛ یعنی در واقع، کار معلم آتش گیره دادن است. فرق است میان تنوری که شما بخواهید آتش از بیرون بیاورید و در آن بریزید تا آن را داغ کنید و تنوری که در آن هیزم و چوب جمع است و شما فقط آتش گیره از خارج میآورید و آن قدر زیر این چوب‌ها و هیزم‌ها قرار میدهید که اینها کم کم مشتعل شود.
مقام معلم
می توان در سایه آموختن
گنج عشق جاودان اندوختن
اول از استاد، یاد آموختیم
پس، سویدای سواد آموختیم
از پدر گر قالب تن یافتیم
از معلم جان روشن یافتیم
ای معلم چون کنم توصیف تو
چون خدا مشکل توان تعریف تو
ای تو کشتی نجات روح ما
ای به طوفان جهالت نوح ما
یک پدر بخشنده آب و گل است
یک پدر روشنگر جان و دل است
لینک مطلب: https://www.ansarpress.com/farsi/906
دلایل قیام امام خمینی/ امام خمینی به مسئله‌ی وابستگی چگونه می‌نگریست؟
