میانمار یا برمه کشوری در آسیای جنوب شرقی است که از شمال شرقی با چین، از شرق با لائوس، از جنوب شرقی با تایلند، از غرب با بنگلادش و از شمال غربی با هند مرز مشترک دارد و از جنوب غربی با خلیج بنگال و از جنوب با دریای آندامان محصور است. برمه در سال ۱۸۴۲ توسط بریتانیا اشغال و ضمیمه خاک هند تحت استعمار شده و "برمه بریتانیا" نام گرفت. استقلال برمه در سال ۱۹۴۸ مورد موافقت بریتانیا قرار گرفت و پس از استقلال به همراه منطقه آراکان، به میانمار تغییر نام داد. از نظر وسعت میانمار دومین کشور بزرگ آسیای جنوب شرقی با مساحت ۶۷۸۵۰۰ کیلومترمربع است و جمعیتی بالغ بر ۵۵ میلیون نفر دارد.

ادیان و مذاهب میانمار

در میانمار بودیسم دین رسمی كشور است، ولی پیروان سایر مذاهب و ادیان نیز در اجرای مراسم مذهبی خود آزادند. هشتاد و پنج درصد مردم برمه بودایی، هفت درصد مسلمان، چهار درصد هندو و دو درصد مسیحی‌اند. دو درصد باقی‌مانده را نیز آیین‌های بودایی چینی، تائوئیستی، كنفوسیوسی و نیاكان‌پرستی تشكیل می‌دهند.

 مسلمانان در میانمار فرقه‌های گوناگون دارند. گروه‌های شافعی، حنفی، مالكی، حنبلی، چولیامسلم، بودامسلم، اصل حدیث، قادیانی، سوفیست، بنگالی‌مسلم، سورطی‌مسلم و وهابیت از آن جمله‌اند. بنابراین بیشتر مسلمانان برمه سنی و بیشتر اینان نیز حنفی‌اند. این مسلمانان مساجد، مدارس و پایگاه‌های مستقلی برای گروه خود دارند، ولی در عین حال متحد نیستند. گروه وهابیت نیز در برمه فعالیت می‌كند. وهابیان با نوشتن كتاب‌ها و انجام سخنرانی‌ها در همه شهرهای برمه فعالیت دارند، تبلیغ می‌كنند، هر ماه جوانان را گردهم می‌آورند و هر هفته هم در مساجد مختلف جلسه برگزار می‌كنند.

چولیامسلم: اجداد این گروه سال ‌ها پیش هندو مذهب بوده‌اند و بعداً به اسلام گرویده‌اند. اكنون نیز زبان اصلی این گروه هندوست. چولیامسلم با وهابیت اختلاف دارند، چون پنج تن اهل‌بیت(ع) را قبول دارند، گاه به نام پنج تن فاتحه‌خوانی می‌كنند، ایام محرّم اعمال خاصی دارند و احترام ویژه‌ای برای اهل‌بیت رسول(ص) قائل‌اند.

بودامسلم: در كشور میانمار كسانی كه تا امام ششم را پذیرفته‌اند، بودامسلم نامیده می‌شوند. این گروه فعالیت چندانی ندارند و فقط در پایتخت سه مسجد متعلق به آنان است. شمار اینان نیز بیش از دو هزار تن نیست. بعضی از آنها در مراسم شیعه شركت می‌كنند و تولد امام صادق(ع) را جشن می‌گیرند.

اهل حدیث: این گروه نیز با وهابیت متفاوت و مخالف‌اند. اینان همه احادیث را حجت می‌دانند، به زبان عربی بسیار مسلط هستند و آموختن عربی را واجب می‌دانند. شمار اهل حدیث بیش از سه هزار نفر است.

قادیانی: مسلمانان این گروه را كافر می‌دانند، اما آنها خود را مسلمان می‌شمارند. اینان به خدا و رسول معتقدند، اما پیامبر را آخرین پیامبر نمی‌دانند. اهل این گروه به كسی به نام احمد طهور معتقدند و احمد را كسی غیر از پیامبر اكرم(ص) می‌دانند.

سوفیست: این گروه هم به آل محمد(ص) معتقدند، در شعرهای خود فضایل اهل‌بیت(ع) را می‌سرایند و با وهابیت سخت مخالف هستند. شمار پیروان این گروه‌ها به بیش از پنج هزار تن می‌رسد.

بنگالی‌مسلم و سورطی‌مسلم: این دو گروه مهاجرند، به زبان خود حرف زنند و مساجدی هم برای خود دارند. بیشتر اینان پیرو مذهب شافعی و البته با وهابیت نیز موافق‌ هستند. گروه سورطی نیز زبان مادری جداگانه دارند و پیرو مذاهب چهارگانه‌اند. می‌توان گفت كه این گروه با وهابیت تفاوتی ندارند.

شیعه: شیعیان در برمه از نسل ایرانیان یا هندیان‌اند. ایرانیان در گذشته از شهرهای شیراز، كاشان، بهبهان و یزد به میانمار مهاجرت نموده‌اند و بیشتر هندیان نیز كه بعد از جنگ جهانی دوم به میانمار مهاجرت كرده‌اند از شهر (نگر) هستند. شیعیان این منطقه بیش از سی هزار نفر نیستند و البته نسبت به گذشته افزایش یافته‌اند. شیعیان یك مسجد بزرگ مطابق معماری ایرانی و یك مسجد كوچك مطابق معماری هندی دارند. در شصت سال اخیر، كسانی از ایران و هند برای تبلیغ در ماه‌های رمضان، محرّم و صفر به این دو مسجد سفر کرده و در آن به اقامه نماز جماعت و سخنرانی پرداخته و نمازجمعه نیز خوانده‌اند.

هندو: اصل دین هندو با دین رسمی بودایی برمه چندان فرقی ندارد، اما این دو در بعضی از اعتقادها و فرهنگ‌ها با یكدیگر متفاوت هستند. هندوها هم در اصل از هندوستان به برمه مهاجرت كرده‌اند و پوشش، زبان محلی، مراسم ازدواج و آیین‌های ویژه‌ای دارند.

مسیحیت: دو درصد جمعیت مسیحی میانمار در شهرهای مختلف پراكنده‌اند. البته كلیساهای بسیاری در پایتخت شهر دیده می‌شوند و مسیحیان در آنها به كارهای علمی می‌پردازند و در بعضی اوقات مراسم عبادی، مراسم ازدواج و جشن برگزار می‌كنند. بیشتر مسیحیان این منطقه كاتولیك‌اند.

یهودیت: پیروان دین یهود در این منطقه اندك‌اند و در پایتخت سكونت دارند. مراسم عبادی و فرهنگی یهودیان در این كشور شوری ندارد و محل برگزاری آیین‌های آنان، منحصر به کنیسه‌ای كوچك در پایتخت است.

در نهایت باید گفت که امروزه تنها مذهب بودایی در حكومت ایفای نقش می‌كند به طوری که حتی سربازان هم فقط از مذهب بودایی پذیرفته می‌شوند و پیروان مذاهب دیگر حق ندارند وارد ارتش شوند.

تنش میان رژیم و اقلیت مسلمان میانمار

تقریباً تا سال ۱۷۷۴ میلادی مسلمانان در این نقطه از جهان مشکل عمده‌ای نداشتند، مشکلات از زمانی شروع میشود که یک بودایی به نام بوداپایا در آن منطقه به قدرت می‌رسد و با ملغی کردن اجرای قوانین اسلامی، مشکلاتی را برای مسلمانان ایجاد میکند. در واقع ریشه اصلی تنش میان مسلمانان میانمار و دولت از این قضیه نشات میگیرد. از آن زمان است که حقوق مسلمانان نادیده گرفته می‌شود، تبعیض‌ها تشدید می‌شود و مسئله مسلمانان به تدریج به عنوان یک معضل مطرح و کشورهای منطقه متوجه این موضوع شده و حتی به سطح بین المللی نیز می‌رود. این مسئله تا امروز نیز از موضوعات حقوق بشری در سطح بین الملل بوده و برخی از مسلمانان برای اینکه از این وضعیت‌‌ رها شوند، به کشورهای هند و بنگلادش مهاجرت کردند و در آنجا زندگی می‌کنند.

طی تصویب قانون حقوق شهروندی در سال 1982، ۱۴۴ اقلیت موجود در میانمار ۱۳۵ اقلیت حق شهروندی دریافت کردند و ۹ دسته از اقوام اقلیت از حق شهروندی محروم شدند. از جمله بزرگ‌ترین این اقلیت‌های محروم، قوم روهینگیا است. روهینگیا به عنوان قومی مسلمان ۴% جمعیت میانمار را تشکیل می‌دهند و بیشتر در ایالت راخین در سواحل غربی میانمار ساکن هستند. دولت میانمار هیچ‌گاه این اقلیت مسلمان را (که به خاطر اتخاذ سیاست‌های ضدبشری علیه آنها از جمله فقیرترین افراد ساکن این کشور هستند) به رسمیت نشناخته و آن‌ها را مهاجران غیرقانونی نامیده ‌است.

این اقلیت مسلمان که از مشکلاتی از قبیل عدم صدور کارت هویت، ممنوعیت تحصیل در دانشگاه‌ها، ممنوعیت استخدام در ادارات دولتی، لزوم کسب مجوز برای ازدواج و عدم صدور شناسنامه برای فرزند سوم به بعد، عدم برخورداری از حداقل خدمات عمومی از جمله خدمات بهداشتی و آموزشی و... رنج میبرند به طوری که تا سال ۱۹۹۲ حدود ۳۰۰ هزار مسلمان مجبور به مهاجرت از کشور و فرار به بنگلادش شدند و برخی دیگر دستگیر، اعدام و یا مورد تجاوز واقع شدند. بار‌ها به مسلمانانی که به بنگلادش یا تایلند فرار کرده‌اند در ساحل این دو کشور اجازه ورود نداده و کشتی آن‌ها را غرق کرده‌اند.

با این حال عمل غیراخلاقی دو مسلمان علیه یک زن بودایی، کشتار و ظلم بوداییان در سایه حمایت حکومت میانمار را تشدید کرد. این ماجرا بهانه‌ای برای افراطیان خشن جهت حمله به روستاهای مسلمان نشین و آتش زدن منازل آن‌ها شد. به دنبال این حادثه، ده نفر از مردان مسلمان میانمار توسط اوباش بودایی بدون هیچ محاکمه‌ای کشته و به دنبال این مسایل آتش جنگ مذهبی بین مسلمانان و بوداییان در این کشور شعله ور شد.

بنابر گزارش‌های رسانه‌ای در شورش‌های اخیر میانمار، اقلیت مسلمان عملاً تحت ظلم بوداییان قرار گرفته و به طرز وحشتناکی کشته شدند. به دنبال تشدید درگیری‌ها در غرب میانمار، بودایی‌ها با حمله به مناطق مسلمان نشین بیش از ۲۰۰۰ منزل مسکونی متعلق به مسلمانان را به آتش کشیدند و بیش از یک صد هزار نفر را آواره و بیخانمان کردند. در چندسال گذشته، دست کم ۱۰۰ هزار مسلمان آواره، و هزاران مسلمان دیگر نیز کشته شده‌اند. علاوه اتخاذ سیاست‌های تلافی جویانه به عنوان عاملی برای تشدید بحران در این منطقه؛ از دیگر ریشه‌های این بحران میتوان اتخاذ یک سیاست حذفی در قبال مسلمانان و سازماندهی و شکل دهی به کشور براساس آیین بودا اشاره کرد که در راستای آن سایر مذاهب و گروه‌های قومی یا مجبور به همسان سازی با بودائیان و یا مجبور به مهاجرت‌های ناخواسته میشوند.

همچنین از دیگر ریشه‌های این بحران میتوان به ولع سرمایه گذاری آمریکا بدون توجه به کشتارهای فجیع هزاران انسان بیگناه اشاره کرد تا جایی که حتی کشتار وسیع و گسترده این کشور را مصداق نسل کشی تلقی نمی کند. (سیت (سعید) دمیر) از صندوق کمک‌های انسان دوستانه ترکیه در این باره می‌گوید: قدرت‌های اصلی منافع مشخصی را در میانمار دارند و به دلیل این منافع در قبال وضعیت موجود در این کشور سکوت کرده‌اند. دمیر در ادامه افزود: میانمار همچنین منابع طبیعی مهمی دارد در نتیجه سیاست‌های آمریکا و چین در میانمار درگیر هستند و هر دو یعنی پکن و واشنگتن به دولت میانمار چشم دوخته‌اند.

هیلاری کلینتون نیز در سمت وزارت خارجه به میانمار رفت و در دیدار با تین سین، رئیس جمهور این کشور، قول ورود سرمایه گذاران آمریکایی به این منطقه را داد. سیاست آمریکا در مورد میانمار (و دیگر کشورهای جنوب شرق آسیا) این است که خود کنترل اقتصادی و سیاسی این کشور را در دست بگیرد و میانمار را در مقابل چین قرار دهد. این سرمایه گذاری‌ها هرچند نوعی گشایش در اقتصاد درحال رکود آمریکا محسوب می‌شود اما اعتراضات جهانی به کشتار مسلمانان، ممکن است مانع از تحقق این فرصت جدید از آمریکایی‌ها گردد.

 اسلام هراسی جهانی نیز که رژیم میانمار همسو با غربی‌ها در در چارچوب یک سیاست جهانی هدفمند آن را دنبال میکند، از دیگر دلایل فجایع انسانی علیه مسلمانان در میانمار است. در واقع میتوان گفت که کشتار میانمار یکی از محصولات همین اسلام هراسی است. مسأله ‌ای که باعث شده تا در میانمار و بر اثر تبلیغات ضداسلام و ضدمسلمانی صدها و هزاران نفر از مسلمانان کشته شده و آن طور که باید و شاید نیز به این مسأله واکنش‌های فراگیر صورت نگیرد.

اخراج مسلمانان روهینگیایی از هند

از اوایل دهه ۹۰ میلادی هزاران مسلمان از سرکوب دولت میانمار گریخته و وارد هند شدند. خبرها حاکی از این امر است که اخیراً یک مقام ارشد در دولت هند اعلام کرده که همه 40 هزار مسلمان روهینگیایی که در این کشور زندگی میکنند، مهاجران غیرقانونی به شمار میروند و این کشور قصد دارد همه آنها، حتی آنهایی را که در آژانس پناهجویان سازمان ملل ثبت نام کرده اند، از هند اخراج کند.

کایرن ریجیجو، معاون وزیر کشور هند چندی پیش در پارلمان گفت دولت مرکزی به مقامات ایالتی دستور داده است همه مهاجران غیرقانونی از جمله روهینگیاها را شناسایی و از این کشور اخراج کنند. این در حالی است که کمیساریای عالی آوارگان سازمان ملل برای حدود 16 هزار و 500 روهینگیایی ساکن هند اوراق هویت صادر کرده است که بنا به اعلام این سازمان به آنها کمک میکند از (آزار و اذیت، بازداشت‌های بیدلیل و اخراج از کشور در امان بمانند.)

ولی ریجیجو که از افراد بسیار مطرح در دولت ملی گرای نارندرا مودی، نخست وزیر هند به شمار میرود در مصاحبه‌ای گفت: این اقدام کمیساریای عالی آوارگان سازمان ملل بیمورد است. وی تصریح کرد: آن‌ها این کار را انجام میدهند و ما هم نمی توانیم جلوی ثبت نام آنها را بگیریم. ولی ما پیمان مربوط به پناهجویان را امضا نکرده ایم. تا جایی که به ما مربوط میشود، روهینگیاها همگی مهاجران غیرقانونی هستند و هیچ حقی برای زندگی در این جا ندارند. هرکسی که مهاجر غیرقانونی است اخراج خواهد شد.

دفتر کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل در هند اخیراً اعلام کرد اصول بازنگرداندن مهاجران به جایی که آنها با تهدید مواجه هستند بخشی از حقوق بین الملل است و اجرای آن برای همه کشورها فارغ از عضویت آنها در کنوانسیون پناهجویان،‌ الزام آور است. روهینگیاها در هند در معرض اظهارنظرهای خصمانه‌ای قرار دارند و در طول ماه‌های گذشته، تظاهرات متعددی علیه آنها در هند برگزار شده است. 

اما به گزارش رویترز؛ دو کشور میانمار و بنگلادش در حال مذاکره است تا مقدمات اخراج ۴۰ هزار مسلمان روهینگیایی را فراهم نماید. سخنگوی دولت هند اعلام کرده تنها ۱۴ هزار نفر از این مسلمانان مدارک شناسایی دارند و بقیه باید اخراج شوند.

نتایج، واکنش‌ها و بازخوردهای بین المللی

کشتار مسلمانان بیگناه میانمار در چند سال اخیر همان طور که بیان شد دلایل مختلفی از جمله اسلام هراسی جهانی، ریشه‌های نژادپرستی و طرد مسلمانان به عنوان شهروندان میانمار و... دارد. بدون تردید تنها راه مقابله با رفتار نامناسب مردم و دولت میانمار با مسلمانان این کشور به رسمیت شناخته شدن مسلمانان روهینگا به عنوان شهروندان این کشور است که این مسأله نیز بدون دخالت نهادهای جهانی، منطقه ‌ای و فرامنطقه‌ای قابل اجرا نیست.

اگرچه شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد پس از سال‌ها سکوت در مقابل جنایات میانمار برضد مسلمانان روهینگیا، اقدامات ضدمسلمانان در این کشور را محکوم کرد؛ اما به نظر میرسد این تصمیم گیری شورای حقوق بشر بیشتر یک اقدام صوری و تصنعی در جهت رفع تکلیف و رهایی از واکنش‌های احتمالی است تا اینکه در جهت احقاق حقوق واقعی مسلمان این منطقه باشد زیرا از مدت‌ها پیش مستنداتی تصویری از سوی دیده بان حقوق بشر و عفو بین الملل ارائه شده است.

این سکوت سازمان ملل و سایر نهادهای صالح در قبال رسیدگی به جنایات علیه بشریت و نسل کشی در میانمار سبب شد تا ارتش میانمار به ادامه جنایات خود علیه مسلمانان ادامه دهد. پس از چند سال سکوت این نهادها که ظاهراً حافظ صلح و امنیت بین المللی هستند انتظار میرفت سازمان ملل با اقتدار بیشتری به این قضیه رسیدگی کند و در کنار شورای حقوق بشر و سایر نهادهای سازمان ملل نظیر؛ شورای امنیت نسبت به این مسئله ورود میکردند و از حقوق اقلیت مسلمانان میانمار، دفاع می‌نمودند.

ملیحه سالم؛ پژوهشگر مسائل سیاسی