شهید علامه سید اسماعیل بلخی از علمای شهید افغانستان است که دوران سیاه اختناق و خفقان، فریاد آزادی خواهی سر داد.
«سید اسماعیل بلخی» فرزند «سید محمد» در سال ۱۲۹۹ شمسی در روستای «سرپل» ولایت «جوزجان» به دنیا آمد.
بلخی در سالهای کودکی مادرش را از دست داد و به همراه پدر، برادر و خواهرش به مشهد سفر کرد و مدتی بعد در حوزه علمیه مشهد مشغول تحصیل شد.
وی در سالهای حضور در مشهد علاوه بر تحصیلات علوم دینی از کتابخانه آستان مقدس حضرت رضا (ع) نیز نهایت استفاده را کرد و با آثار اندیشمندان و عالمان جهان آشنا شد.
* نقش شهید بلخی در قیام مسجد گوهرشاد مشهد
در سال ۱۳۱۴ خورشیدی شهید بلخی با شیخ «محمدتقی بهلول» از رهبران مبارزه با کشف حجاب، آشنا شد و در همین سال در نهضت معروف مسجد گوهرشاد مشهد مشارکت کرد.
طبق گفته «خدیجه بلخی»، دختر شهید بلخی، آن بزرگوار در روز تحصن یکی از سخنران‌های مسجد گوهرشاد بوده است، اما به هر نحوی که بوده است خود را از صحنه کشتار بیرون می‌کند و بعد از چند روز که در مشهد مخفی شده بود با پای پیاده خود را به مرز افغانستان می‌رساند و آز انجا وارد «هرات» میشود.
* اقامت در هرات
بلخی بعد از ترک مشهد در هرات اقامت اختیار کرد و تحصیلات حوزوی خود را نزد «شیخ محمدطاهر کندهاری» ادامه داد.
وی در کنار درس به فعالیت‌های تبلیغی و فرهنگی نیز می‌پرداخت و تکیه «میرزا خان» در هرات مهم‌ترین پایگاه فرهنگی شهید بلخی شد و در اندک زمان به عنوان یک شخصیت برجسته و واعظ معروف در میان مردم هرات شناخته شد.
حکومت وقت افغانستان که از فعالیت‌های بلخی احساس نگرانی می‌کرد، اجازه خروج از هرات را به او نداد و او ناچار شد که هشت سال را در همین شهر سپری کند.
در سال ۱۳۱۷ خورشیدی و به دنبال اقامت اجباری در هرات ازدواج کرد و یک سال بعد اولین فرزندش به دنیا آمد. علیرضا مشهور به «علی آقا» تنها پسر شهید بلخی در سالهای ابتدایی بعد از کودتای هفت اردیبهشت توسط حکومت کمونیستی دستگیر و کشته شد.
* فعالیت سیاسی
فعالیت‌های تشکیلاتی بلخی در سال ۱۳۲۲ خورشیدی با پایه گذاری حزب «اتحاد» که برخی «ارشاد» نیز ذکر کرده‌اند در هرات آغاز شد.
او و همفکرانش به تدریج در ادارات و نهادهای دولتی نفوذ کرده و برخی از کارمندان دولتی و شخصیت‌های فکری و فرهنگی را به سوی خود جذب کردند.
در همین دوران بلخی با شخصیت‌های هم فکر خود در شهر‌های دیگر افغانستان از جمله در کابل و مزار تماس بر قرار کرد. با فعالیت‌های گسترده بلخی در هرات، مقامات دولتی به این نتیجه می‌رسند که وی در هرات قابل کنترل نیست و ناچار او را به مزار شریف تبعید می‌کنند.
بلخی «سیدحیدر قطب» یکی از علمای برجسته هرات را به جای خودش معرفی می‌کند و خود به ناچار راهی مزار شریف میشود.
* فعالیت در مزار شریف
فعالیت‌های شهید بلخی در مزار شریف با آشنایی مردم این شهر از وی بسیار زود اوج می‌گیرد و این باعث گسترش فعالیت سیاسی بلخی در مناطق شمال افغانستان میشود و برخی از شخصیت‌های مهم منطقه مثل «خواجه محمد نعیم» فرمانده نظامی و امنیتی مزار شریف جذب شهید بلخی می‌شوند.
البته برخی از منابع خواجه محمد نعیم را بنیانگذار تشکیلات سیاسی در شمال معرفی کرده و گفته‌اند که خواجه محمد نعیم کابلی موسس حزب اتحاد یا همان ارشاد بوده و بلخی نفر دوم حزب بوده است.
ولی «غلام محمد غبار» به صراحت بیان کرده است که این شهید بلخی بوده که بر خواجه محمد نعیم تأثیر گذاشته است:
«محاکمه ضمیر به تدریج خواجه را تغیر داد و هنگامی که در شهر مزار با سید اسماعیل خان آشنا شد، مرد دیگری گردید. یعنی صحبت‌های سید اسماعیل بلخی که یک روحانی وطن پرست و مرد فاضل و آگاه از مقتضیات عصر و متوجه فساد اداره و حیات رقت بار مردم افغانستان بود، در خواجه تاثیر بر انگیزنده‌ای داشت. آشنایی خواجه و سید به زودی به رفاقت سیاسی مبدل گردید، و نتیجه آن هم ایجاد یک هسته حزب سری به نام اتحاد بود...»
با اختناق سیاسی که در افغانستان صورت گرفت بلخی و یارانش به فکر فعالیت مسلحانه بر علیه حکومت افتادند و اولین حرکت گسترده مسلحانه خود را در فروردین سال ۱۳۲۹ خورشیدی که قصد سرنگونی رژیم شاهی را داشتند، آغاز کردند.
قیام مسلحانه بلخی و یارانش با خیانت یکی از یاران سیاسی آنان نافرجام ماند و شهید بلخی توسط حکومت دستگیر شده و به زندان «دهمزنگ» کابل منتقل شد.
«محمد صدیق فرهنگ» در کتاب «افغانستان در پنج قرن اخیر»، در مورد دستگیری بلخی توسط حکومت شاهی نوشته است: «در اطلاعیه‌ای که از طرف حکومت به این مناسبت منتشر شد آقای بلخی و تعدادی دیگر که با او دستگیر شده بودند به ساقط کردن حکومت به سود و همدستی خارجی متهم شدند و حکومت مدعی شد که اسناد ثابت کننده‌ای در دست دارد».
فرهنگ در ادامه یاد آوری کرده است که «بعدا معلوم شد که نه محکمه‌ای در کار بود و نه اسنادی در دست، اشخاص مذکور برای مدت چهارده سال در زندان ماندند و سپس بدون توضیح علت زندانی شدن، رهایی یافتند.»
در سال ۱۳۴۳ شمسی بر اثر فضای نسبتا باز سیاسی، بلخی از زندان آزاد شد و دوباره فعالیت‌های فکری و فرهنگی خود را از سر گرفت. بلخی بعد از آزادی از زندان به سفری تاریخی پرداخت که نقطه عطفی در تاریخ مبارزات فکری و فرهنگی او محسوب میشود.
وی در سال ۱۳۴۶ شمسی سفری به عراق، سوریه و ایران کرد و با علمای حوزه علمیه نجف و قم دیدار و در جمع طلاب حوزه‌های علمیه این شهرها سخنرانی کرد.
* ملاقات بلخی با امام خمینی (ره) در نجف
از مهم‌ترین ملاقات‌های بلخی در نجف، دیدار وی با امام خمینی (ره) بود. در کتاب «ستاره شب دیجور» اثر «سیداسحاق شجاعی» که در ایران منتشر شده است، آمده است: «امام خمینی(ره) که بر خلاف روش خود که معمولا به دیدار کسی نمی‌رفت، با رسیدن علامه (بلخی) به نجف به دیدارش می‌شتابد. بعد در منزل امام، جلسه مفصل خصوصی برگزار می‌کنند و درد دل‌های گذشته و طرح‌های آینده مطرح میشود.»
همچنین در کتاب «یادواره علامه بلخی» اثر «سیدحسن حسینی» که در سال ۱۳۶۸ خورشیدی در تهران منتشر شده، نقل شده است که ملاقات دیگری نیز میان امام خمینی و شهید بلخی در شهر کربلا صورت گرفته است و بلخی شعر «شب دیجور» را در محضر امام خمینی(رح) می‌خواند و امام خمینی(ره) در مورد شهید بلخی می فرمایند: «حسنات در سید بزرگوار جمع شده است» و در ملاقاتی که میان امام خمینی(ره) و شهید بلخی صورت گرفت امام خطاب به شهید بلخی می فرمایند: «شما با این قیام و مقاومت خودتان ثابت کردید که چیز ناممکن در سر راه یک انسان انقلابی و مسلمان وجود ندارد و همه چیز ممکن است.»
* دیدار با علما و مراجع در قم و مشهد
شهید بلخی بعد از سفری که به عراق و سوریه داشت، در سال ۱۳۴۷ خورشیدی به ایران آمد و در شهر قم مورد استقبال طلاب و مراجع تقلید این شهر قرار گرفت و ضمن دیدار با مراجع تقلید در جمع مراجع ،علما و طلاب حوزه علمیه قم سخنرانی نمود.
وی سپس راهی مشهد شد و در این شهر نیز مورد استقبال مراجع و علما قرار گرفت و در مدرسه علمیه عباسقلی خان مشهد سخنرانی کرد.
* انتشار تمبر یادگاری شهید بلخی در ایران
در سال ۱۳۶۷ شمسی یک قطعه تمبر یادگاری به ارزش ۲۰ ریال و با تیراژ ۳ میلیون و با تصویری از شهید بلخی با عنوان «بنیانگذار ادبیات انقلابی افغانستان» توسط پست جمهوری اسلامی ایران منتشر شد. این تنها شخصیت افغانستانی است که تاکنون تصویر او در تمبرهای جمهوری اسلامی ایران منتشر شده است.
لینک مطلب: https://www.ansarpress.com/farsi/22524
تگ ها:
دلایل قیام امام خمینی/ امام خمینی به مسئله‌ی وابستگی چگونه می‌نگریست؟
