مسئله تروریسم در آسیای مرکزی کمابیش پس از سقوط شوروی وجود داشت. اما این مسئله تا حدودی در زمان های گوناگون متفاوت بوده است. اما نقش گروه ها و جریانهای افغانستان در تحولات آسیای مرکزی همواره مورد توجه می باشد. حال مسئله امنیت آسیای مرکزی با آینده افغانستان چه ارتباطی دارد؟
نویسنده: محمد علی یوسف نژاد
مسئله تروریسم در آسیای مرکزی کمابیش پس از سقوط شوروی وجود داشت. اما این مسئله تا حدودی در زمان های گوناگون متفاوت بوده است. اما نقش گروه ها و جریانهای افغانستان در تحولات آسیای مرکزی همواره مورد توجه می باشد. حال مسئله امنیت آسیای مرکزی با آینده افغانستان چه ارتباطی دارد؟
آسیای مرکزی در دوران پسا شوروی
آسیای مرکزی متشکل از پنج کشور قزاقستان، قزقیزستان، تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان است که از میان این ۵ جمهوری نام برده شده، ۳ کشور پایانی فوق الذکر یعنی تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان با افغانستان مرز مشترک دارند. در میان این جماهیر، تاجیکستان با ۱۲۰۶ کیلومتر، بیشترین و طولانی ترین مرز مشترک را با افغانستان داراست. روابط آسیای مرکزی و افغانستان پس از سقوط شوروی با چالش ها و معضلات گوناگونی همراه شد.
اندکی پس از خروج شوروی از افغانستان، گورباچف در ۲۵ دسامبر ۱۹۹۱ از سمت خود استعفا داد و شوروی رسما فرو پاشید و شرایط به کلی تغییر کرد. پس از سقوط شوروی، خلاء امنیت و در نتیجه ناامنی، سرنوشت و روند مشترک در افغانستان و آسیای مرکزی بود. این مناطق با موجی از تروریسم و افراط گرایی همراه با گسترش تبه کاری، قاچاق مواد مخدر و اسلحه و حتی قاچاق انسان رو به رو شد. بنابراین سقوط شوروی آغاز مشکلات برای آسیای مرکزی به حساب می آمد چراکه پس از سقوط شوروی و زوال حاکمیت و ساختار سابق، ساختار جدیدی شکل نیافته بود و این شرایط هرج و مرج گونه و آنارشیک، زمینه رشد گروه های تندرو و فرصت طلب را فراهم نمود. روابط گوناگون و پیچیده گروه های تندرو در آسیای مرکزی با گروه هایی همچون طالبان در افغانستان، رهبران آسیای مرکزی را بیش از پیش نگران می کرد و بسیاری از آنها همواره افغانستان را به عنوان تهدید بالقوه امنیتی می نگریستند و از باز شدن پای گروه های تروریستی در آسیای مرکزی و نیز گسترش فعالیت طالبان در افغانستان احساس نگرانی می کردند. شرایط منطقه و نیز مسائل ژئوپلتیکی، مجددا تامین امنیت را در صدر اهداف رهبران آسیای مرکزی قرار داد. حوادث دهه ۱۹۹۰ در آسیای مرکزی دو نتیجه عمده در بر داشت. اول بهانه ای به منظور نفوذ مجدد روسیه در آسیای مرکزی مهیا نمود و مولفه های ژئوپلتیکی مجددا نقش روسیه در آسیای مرکزی را در دوران پساشوروی پررنگ نمود. از سوی دیگر بهانه ای به منظور تحکیم پایه های قدرت رهبران آسیای مرکزی فراهم کرد به گونه ای که نا امنی، مسبب حذف جریان ها و گروه های مختلف در آسیای مرکزی و بازگشت موج جدیدی از اقتدارگرایی و تمامیت خواهی در این منطقه گردید.
آسیای مرکزی و آغاز قرن بیست ویکم
تمثیل بمب ساعتی برای آسیای مرکزی واژه مناسبی است چرا که هر لحظه امکان افزایش اقدامات تروریستی و شرایط ناامن در این منطقه وجود دارد. پس از حوادث ۱۱ سپتامبر و حمله ایالات متحده آمریکا به مواضع طالبان در افغانستان، تعداد اقدامات تروریستی در منطقه کاسته شد و بسیاری اعتقاد به مدیریت صحیح امنیتی در آسیای مرکزی داشتند. اما همچنان زمینه تروریسم در آسیای مرکزی وجود دارد. شرایط نامساعد اقتصادی(به ویژه در دره فرغانه)، عدم پذیرش حکومتهای سکولار به وسیله تعدادی از اسلام گرایان و مسائل دیگر، زمینه مناسبی را برای رشد و گسترش تروریسم در آسیای مرکزی فراهم می کند. فعالیت های تروریستی در آسیای مرکزی تا حدودی محدود ولی کم و بیش مشاهده می شود. برای مثال از سال ۲۰۰۸ تا سال ۲۰۱۸، ۱۹ حمله تروریستی در آسیای مرکزی ثبت شده است و از سوی دیگر دولتهای تاجیکستان، قرقیزستان و قزاقستان مدعی خنثی کردن ۶۱ اقدام تروریستی در ممالک خویش بوده اند.1 اما از سوی دیگر افزایش اقدامات مسلحانه در آسیای مرکزی نیز به نگرانی رهبران آسیای میانه افزوده است.2 اما از مسئله مهمی که بیشتر رهبران این منطقه را نسبت به آینده هراسناک می کند، حضور اتباع آسیای مرکزی در سوریه و پیوستن آنها به داعش می باشد. تعداد بسیاری از اعضای داعش، چندملیتی هستند و بخش گسترده ای از این افراد را اتباع آسیای مرکزی تشکیل می دهند.
آینده افغانستان و امنیت آسیای مرکزی
همانطور که ذکر شد، ۳ کشور آسیای مرکزی با افغانستان مرز مشترک دارند که در واقع برخی از این مرزها( (همانند مرز تاجیکستان) توسط روسها حفظ و مراقبت می شوند. حضور گسترده تروریستها در افغانستان، رهبران آسیای میانه را به شدت نگران کرده است بگونه ای هرگونه تظاهرات و تجمع اعتراضی را به بهانه مبارزه با تروریسم و مسائل امنیتی سرکوب می کنند. البته ماهیت فعالیت تروریستها در افغانستان نسبت به گذشته اندکی متفاوت است برای مثال طالبان اکنون سعی می کنند تا فعالیتشان در مرزهای افغانستان محدود بماند ولیکن فعالیت داعش محدود به مرز و جغرافیای خاصی نیست و خارج از دولت-ملت و حدود و ثغور ترسیم شده فعالیت می کند برای مثال ولایتِ خراسانِ داعش، تمامی مناطق آسیای مرکزی را در بر می گیرد. گسترش اقدامات داعش از سال ۲۰۱۵ در افغانستان، نگرانی رهبران آسیای میانه نسبت به آینده را بیش از پیش افزایش داده است بخصوص آنکه شرایط رشد و محرکه های تروریسم در آسیای مرکزی فراهم است و بسیاری از اتباع این منطقه در فعالیتهای داعش ایفای نقش کرده اند. در سالهای اخیر، اقدامات امنیتی دولتهای آسیای مرکزی در جهت حفظ و مراقبت مرزها افزایش یافته است. گسترش پاسگاه های مرزی، تنها نمونه ای از این اقدامات محسوب می شود.
امضای توافق صلح و احتمال خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان، شاید به عنوان بدترین اتفاق برای آسیای مرکزی محسوب شود چرا که در این شرایط خلاء امنیتی بوجود می آید و این مسئله به رشد و گسترش داعش در افغانستان کمک خواهد کرد. و در صورت وقوع این حوادث بسیاری احتمال افزایش حملات تروریستی در آسیای مرکزی را دور از انتظار نمی دانند. مجموعه ای از این اطلاعات و تحلیلها نتیجه دیگری را نیز برای آسیای مرکزی در برخواهد داشت . این نتیجه شرایط جدیدی را ایجاد خواهد کرد که نسبت به گذشته اندکی متفاوت است. زمانی که رهبران آسیای میانه از حضور ایالات متحده آمریکا در منطقه استقبال می کردند و حضور این کشور را در جهت موازنه و نیز عدم دخالت کامل روسها در منطقه توصیف می کردند، ولیکن با وجود نقش پررنگ کنونی روسیه در آسیای مرکزی، در صورت خروج آمریکا از افغانستان و ایجاد خلاء امنیت در این کشور، روسها بیش از پیش حضور خود را در منطقه تحکیم می بخشند و بطورکلی در جهت پیشبرد اهداف نظامی و امنیتی خود حرکت خواهند کرد.
پاورقی:
1-lemon,Edward, kennan cable no.38: talking up terrorism in central asia, kennan institute
2-همان
منبع: مطالعات افغانستان
لینک مطلب: https://www.ansarpress.com/farsi/16449
تگ ها:
دلایل قیام امام خمینی/ امام خمینی به مسئله‌ی وابستگی چگونه می‌نگریست؟
