حضرت امام محمّد باقر(علیه السلام) اوّل ماه رجب، یا سوم صفر سال 57 هجرى قمرى در مدینه متولّد گردید.
پدر بزرگوارش، حضرت على بن الحسین، زین العابدین(علیه السلام)، و مادر مكرّمه اش، فاطمه معروف به (امّ عبدا...) دختر امام حسن مجتبى مىباشد.
از این رو، آن حضرت از ناحیه پدر و مادر به بنى‌هاشم منسوب است.
مادر او حضرت فاطمه دختر امام حسن مجتبی (ع) است كه مكنی به ام عبدا... یا ام الحسن بود و با این ترتیب آن حضرت هم از جانب مادر و هم از جانب پدر فاطمی و علوی بوده است، لقب ایشان به دلیل دانش بیكران باقر یا باقر العلوم بوده است... صدوق و طوسی در امالی خود روایت كرده اند كه رسول ا... (ص) آن حضرت را باقر نامید و به جابر بن عبد ا... انصاری فرمود: (ای جابر زمان یكی از اولاد مرا كه از فرزندان حسین است درك خواهی كرد، او هم نام من است و علم را با مهارت بسط میدهد و میشكافد، وقتی او را دیدی سلام مرا به او برسان).
شهادت امام باقر(علیه السلام) در روز دوشنبه 7 ذیحجّه سال 114 هجرى قمرى در 57 سالگى، به دستور هشام بن عبدالملك خلیفه اموى، به وسیله خوراندن سمّ، اتّفاق افتاد و مزار شریفش در مدینه در قبرستان بقیع مىباشد.
آن حضرت یكى از اطفال اسیر فاجعه كربلا مىباشد كه در آن وقت سه سال و شش ماه و ده روز از سنّ مباركش گذشته بود.
حضرت باقر(علیه السلام) به علم و دانش و فضیلت و تقوا معروف بود و پیوسته مرجع حلّ مشكلات علمى مسلمانان به شمار مىرفت.
هشام بن عبدالملك خلیفه نابكار اموى وقتى به امام(علیه السلام) اشارت مىكند و میپرسد كه این شخص كیست؟ به او میگویند او كسى است كه مردم كوفه شیفته و مفتون اویند.
در موسم حجّ، از عراق و خراسان و دیگر شهرها، هزاران مسلمان از او فتوا میخواستند و از هرباب از معارف اسلام از او مىپرسیدند.
این امر اندازه نفوذ وسیع او را در قلوب توده‌هاى مردم نشان میداد.
از سوى فقیهان بزرگ كه وابسته به حوزه‌هاى فكرى و علمى بودند، مسائل دشوار در محضر او مطرح میشد و گفتگوهاى بسیار با امام به عمل میآمد، از او پاسخ میخواستند تا امام را در تنگنا قرار دهند و در مقابل مردم او را به خاموشى وادارند، ولى آن حضرت با پاسخ‌هاى قانع كننده و مستدلّ و محكم خود آنان را به اعجاب وامیداشت.
حوزه علمى او براى صدها دانشمند و محدّث كه تربیت كرده بود پایگاهى مهّم به شمار میآمد.
جابر جعفى گوید: (ابوجعفر هفتاد هزار حدیث براى من روایت كرد.) و محمّد بن مسلم گوید: (هر مسئله كه در نظرم دشوار مینمود از ابوجعفر(علیه السلام)مىپرسیدم تا جایى كه سى هزار حدیث از او سؤال كردم.)امام باقر(علیه السلام) پیروان خود را چنین وصف میكند:(همانا پیرو ما، پیرو على، با دست و دل گشاده و از سر گشاده دستى و بىریایى از ما طرفدارى میكنند و براى زنده نگاه داشتن دین، متّحد و پشتیبان ما هستند. اگر خشمگین گردند، ستم نمیكنند و اگر خرسند باشند از اندازه نمیگذرند. براى آن كس كه همسایه آنان باشد بركت دارند و با هر كس كه با آنان مخالف باشد طریق مسالمت پیش میگیرند. و پیرو ما اطاعت خدا میكند.)
فضل و دانش امام باقر(علیه السلام)
امام محمّدباقر(علیه السلام) در دوران امامت خود، به نشر و پخش معارف دین به ویژه فقه و احكام اسلامى پرداخت و ضمن حلّ مشكلات علمى به تعلیم و تربیت شاگردانى فاضل و آگاه مانند: محمّدبن مسلم، زرارةبن اعین، ابونصیر، هشام بن سالم و جابربن یزید و حمران بن اعین و بُریدبن معاویه عجلى، همّت گماشت.
آن حضرت در فضل و فضیلت، زهد و تقوا، اخلاق و معاشرت، سر آمد بزرگان بنى‌هاشم در عصر خود بود.
آوازه علوم و دانش او چنان اطراف و اكناف پیچیده بود كه ملقّب به باقرالعلوم; یعنى شكافنده دانشها گردید.
یكى از علماى بزرگ اهل سنّت به نام ابن حجر هیتمى درباره او مىنویسد:(محمّد باقر به اندازه اى گنج‌هاى پنهان معارف و دانشها را آشكار ساخته، حقایق احكام و حكمت‌ها و لطایف دانشها را بیان نموده كه جز بر عناصر بى بصیرت یا بد سیرت پوشیده نیست و از همین جاست كه وى را شكافنده دانش و جامع علوم و برافروزنده پرچم دانش خوانده اند.) عبدا... بن عطا یكى از شخصیت‌هاى علمى زمان امام، مىگوید:(من هرگز دانشمندان اسلام را در هیچ محفل و مجمعى به اندازه محفل محمّد بن على(علیه السلام) از نظر علمى حقیر و كوچك ندیدم.) امام باقر(علیه السلام) در سخنان خود، اغلب به آیات قرآن كریم استناد مینموده و از كلام خدا شاهد میآورده و فرموده است: (هر مطلبى را گفتم، از من بپرسید كه در كجاى قرآن است تا آیه مربوط به آن موضوع را معرّفى كنم.)
امام و مسابقه تیراندازى
هشام بن عبدالملك تصمیم گرفت امام باقر را به مسابقه تیراندازى فرا خواند تا به واسطه شكست او در مسابقه، امام را در نظر مردم حقیر و كوچك جلوه دهد! به همین جهت پیش از ورود امام(علیه السلام) به قصر خلافت، عدّه اى از درباریان را واداشت نشانه اى نصب كرده مشغول تیراندازى گردند.
امام باقر وارد مجلس شد و اندكى نشست.
ناگهان هشام رو به امام كرد و گفت: آیا مایلید در مسابقه تیراندازى شركت نمایید؟ حضرت فرمود: من دیگر پیر شده ام و وقت تیراندازی ام گذشته است، مرا معذور دار.
هشام كه خیال میكرد فرصت خوبى به دست آورده و امام باقر را با شكست مواجه ساخته است، اصرار و پافشارى كرد و وى را سوگند داد و همزمان به یكى از بزرگان بنى امیه اشاره كرد كه تیر و كمان خود را به آن حضرت بدهد.
امام(علیه السلام) دست برد و كمان را گرفت و تیرى در چلّه كمان نهاد و نشانه گیرى كرد و تیر را درست به قلب هدف زد! آن گاه تیر دوم را به كمان گذاشت و رها كرد و این بار تیر در چوبه تیر قبلى نشست و آن را شكافت! تیر سوم نیز به تیر دوم اصابت كرد و به همین ترتیب نُه تیر پرتاب نمود كه هر كدام به چوبه تیرِ قبلى خورد! این عمل شگفت انگیز، حاضران را به شدّت تحت تأثیر قرار داده، اعجاب و تحسین همه را برانگیخت.
هشام كه حساب‌هایش غلط از آب درآمده و نقشه اش نقش بر آب شده بود، سخت تحت تأثیر قرار گرفت و بى اختیار گفت: آفرین بر تو اى اباجعفر! تو سر آمد تیر اندازان عرب و عجم هستى، چگونه میگفتى پیر شده ام؟! آن گاه سر به زیر افكند و لحظه اى به فكر فرو رفت.
سپس امام باقر و فرزند برومندش امام صادق(علیه السلام) را در جایگاه مخصوص كنار خود جاى داد و فوق العاده تجلیل و احترام كرد و رو به امام كرد و گفت: قریش از پرتو وجود تو شایسته سرورى بر عرب و عجم است.
این تیراندازى را چه كسى به تو یاد داده است و در چه مدّتى آن را فرا گرفته اى؟ حضرت فرمود: میدانى كه اهل مدینه به این كار عادت دارند، من نیز در ایام جوانى مدّتى به این كار سرگرم بودم ولى بعد آن را رها كردم، امروز چون تو اصرار كردى ناگزیر پذیرفتم.
هشام گفت: آیا جعفر نیز مانند تو در تیراندازى مهارت دارد؟ امام فرمود: ما خاندان، اكمال دین و اتمام نعمت را كه در آیه (أَلْیوْمَ أكْمَلْتُ لَكُمْ دینَكُمْ) آمده از یكدیگر به ارث میبریم و هرگز زمین از چنین افرادى خالى نمی ماند.
شخصیت علمی
بی تردید چنان که بسیاری از علمای اهل سنت و تشیع، گفته اند، امام باقر علیه السلام در زمان حیات خویش شهرت فراوانی داشته و همواره محضر او از دوست دارانش، از تمامی بلاد و سرزمینهای اسلامی، پر بوده است. موقعیت علمی ایشان، به مثابه شخصیتی عالم و فقیه، به ویژه به عنوان نماینده علوم اهل بیت، بسیاری را وا میداشت تا از محضر او بهره گیرند و حل اشکالات علمی و فقهی خود را از او بطلبند. در این میان، اهل عراق بیش از دیگران مفتون شخصیت آن حضرت شده بودند.
مراجعه کنندگان، خضوعی خاص نسبت به شخصیت علمی امام داشتند چنان که عبدا... بن عطای مکی گوید: علما را در محضر هیچ کسی کوچکتر از زمان حضور در محضر امام باقر علیه السلام ندیدم. حکم بن عینیه با تمام عظمت علمی اش در میان مردم، در برابر آن حضرت مانند دانش آموزی در مقابل معلم خود به نظر میرسید.
شهرت علمی امام، در حد تعبیر ابن عنبة، مشهورتر از آن است که کسی بخواهد آن را بیان کند. این شهرت در زمان خود ایشان، نه تنها در حجاز که (کان سید فقهاء الحجاز) بلکه حتی در عراق و خراسان نیز به طور گسترده فراگیر شده بود. چنانکه راوی میگوید: دیدم که مردم خراسان دور حضرت حلقه زده و اشکالات علمی خود را از ایشان میپرسیدند.
ذهبی درباره امام باقر علیه السلام مینویسد: ایشان از کسانی است که بین علم و عمل، سیادت و شرف و وثاقت و متانت جمع کرده و برای خلافت اهلیت داشت.
ابرش کلبی از هشام بن عبدالملک پرسید: این کیست که مردم عراق او را در میان گرفته و مشکلات علمی خود را از وی میپرسیدند؟ هشام گفت: این پیامبر کوفه است، خود را پسر رسول خدا و شکافنده علم و مفسر قرآن میداند.
دوران زندگی و شهادت ایشان
امام باقر (علیه السلام) با پنج خلیفه از خلفاى بنى امیه معاصر بود كه عبارتند از: ولید بن عبد الملك (96 ق) و سلیمان بن عبد الملك ( 99 ق) و عمر بن عبد العزیز (101 ق) و یزید بن عبد الملك (107ق) و هشام بن عبد الملك ( 125 ق) معاصر بوده است.
او از طریق تعلیم و تربیت، جنبشى علمى به وجود آورد و مقدّمات تأسیس یك مركز علمى اسلامى را در دوران امامت خود پى ریزى كرد كه در زمان فرزند بزرگوارش امام جعفر صادق (علیه السلام) به نتیجه كامل رسید.
روش كار پیشوایان ما به ویژه امام سجّاد و امام باقر (علیهم السلام) كه در اوضاع فشار و خفقان به سر مى بردند به شیوه مخفى و زیرزمینى بود، شیوه اى كه موجب مى شد كسى از كارهاى آنان مطّلع نشود. همین كارهاى پنهانى، گاهى كه آشكار مى شد، حکام را سخت عصبانى مى نمود در نتیجه، وسایل تبعید و زندانى آنها فراهم مى شد.
سرانجام، امام باقر (علیه السلام) كه پیوسته مورد خشم و غضب خلیفه وقت، هشام بن عبدالملك بود، به وسیله ایادى او مسموم شد و در روز دوشنبه 7 ذیحجّه سال 114 هجرى قمرى در 57 سالگى به شهادت رسید. بدن مطهر آن دریای بیکران دانش خدایی در خاک بقیع، در کنار پدر و جد بزرگوارش امام حسن مجتبی و امام سجاد علیهما السلام به خاک سپرده شده است.
كلماتی از آن بزرگوار:
1_ همانا خداوند عز و جل نگاه دارد بوسیله تقوی بنده را از آنچه عقلش بدان دسترسی ندارد.
2_ بردباری جامه شخص دانا و عالم است مبادا خود را از آن برهنه كنی.
3_ خدا بر خویش مهرورزی را لازم كرده و رحمت او بر خشمش پیشی جسته و از روی راستی و درستی به انجام رسیده، پس چنان نیست كه خداوند به بندگان خشم آغاز كند پیش از آنكه آنان او را به خشم آورند...
4_ هر ملتی كه كتاب خدا را به پشت سر انداخته خدا نیز علم كتاب را از آنها بگیرد...
5_ حریص بر دنیا، همچون کرم ابریشم است که هر چه پیله را بر خود بیشتر بپیچد، بیرون آمدنش مشکل‌تر میشود
مسموم شدن امام باقر(علیه السلام)
آنچه مسلم است این است که امام باقر( علیه السلام) با طرح مرموز ومخفیانه هشام بن عبدالملک، مسموم شده وبه شهادت رسید، ولی عامل وچگونگی آن بروشنی مشخص نیست.
بعضی مینویسند: ابراهیم بن ولید بن یزید بن عبدالملک ( پسر برادر زاده هشام) آن حضرت را مسموم نمود
وبعضی مینویسند: زید بن حسن به دستورهشام، زهر را به زین اسب مالید واسب را به حضور امام باقر( علیه السلام) آورد، واصرار کرد که آن حضرت برآن سوار گردد، آن حضرت ناگزیر بر آن سوار شد وآن زهر دربدن او اثر کرد، به گونه‌ای که رانهایش متورم شد وسه روز به سختی در بستر بیماری افتاد وسرانجام به شهادت رسید.
آن حضرت ساعات آخر عمر، کفنهای خود را که پارچه سفیدی که باآن احرام بجا آورده بود مشخص نمود
ازکف برفت صبر و نماندش دگر قرار
دین شد تهی زمخزن اسرارکردگار
ازضعف برجبین منیرش عرق نشست
ارکان پنجمین امامت زهم شکست
گاهی زبان به ذکر حق وگه شدی به هوش
ازدل کشیده آه شرربار وشد خموش
چند حدیث
قالَ الاْامامُ الْباقِرُ(علیه السلام):
1- نافرجام و خوش انجام
(فَلَرُبَّ حَریص عَلى أَمْر مِنْ أُمُورِ الدُّنْیا قَدْ نالَهُ، فَلَمّا نالَهُ كانَ عَلَیْهِ وَبالاً وَشَقِىَ بِهِ وَلَرُبَّ كارِه لاِاَمْر مِنْأُمُورِالاْخِرَةِ قَدْنالَهُ فَسَعِدَبِهِ.):
چه بسا حریصى بر امرى از امور دنیا دست یافته و چون بدان رسیده باعث نافرجامى و بدبختى او گردیده است، و چه بسا كسى كه براى امرى از امور آخرت كراهت داشته و بدان رسیده، ولى به وسیله آن سعادتمند گردیده است.
2- بهترین فضیلت و برترین جهاد
(لا فَضیلَةَ كَالْجِهادِ، وَ لا جِهادَ كَمُجاهَدَةِ الْهَوى.):
فضیلتى چون جهاد نیست، و جهادى چون مبارزه با هواى نفس نیست.
3- استقامت بزرگ
(أُوصیكَ بِخَمْس: إِنْ ظُلِمْتَ فَلا تَظْلِمْ وَ إِنْ خانُوكَ فَلا تَخُنْ، وَ إِنْ كُذِّبْتَ فَلا تَغْضَبْ، وَ إِنْ مُدِحْتَ فَلا تَفْرَحْ وَ إِنْ ذُمِمْتَ فَلا تَجْزَعْ.):
تو را به پنج چیز سفارش میكنم:1 اگر مورد ستم واقع شدى ستم مكن، 2 اگر به تو خیانت كردند، خیانت مكن، 3 اگر تكذیبت كردند، خشمگین مشو، 4 اگر مدحت كنند، شاد مشو، 5 و اگر نكوهشت كنند بیتابى مكن.
4- پذیرش سخن پاك
(خُذُوا الْكَلِمَةَ الطَّیِّبَةَ مِمَّنْ قالَها وَ إِنْ لَمْ یَعْمَلْ بِها.):
سخن طیّب و پاكیزه را از هر كه گفت بگیرید، اگرچه او خود، بدان عمل نكند.
5- زیبایى حلمِ با علم
(ماشیبَ شَىْءٌ بِشَىْء أَحْسَنَ مِنْ حِلْم بِعِلْم.):
چیزى با چیزى نیامیزد كه بهتر از حلم با علم باشد.
لینک مطلب: https://www.ansarpress.com/farsi/971
دلایل قیام امام خمینی/ امام خمینی به مسئله‌ی وابستگی چگونه می‌نگریست؟
